ઉસ્તાદ શ્રીમેંહદીહસન ખાનસાહેબ ( 'King of Ghazal' )

ઉસ્તાદ શ્રીમેંહદીહસન ખાનસાહેબ ( 'King of Ghazal' )

જન્મસ્થળઃ લુના, ઝૂન્ઝૂનુ, રાજસ્થાન,ભારત ( હાલઃ પાકિસ્તાન)

જન્મતારીખઃ ૧૮ જુલાઈ, ૧૯૩૪.

કળાઃ હારમોનિયમ વાદન,ક્લાસિકલ સંગીત, ગઝલ, પ્લેબેક સીંગર.

વ્યવસાયઃ ગાયક-સ્વરકાર.

કાર્યકાળઃ ( ૧૯૫૭ થી ૧૯૯૯ - હાલ નિવૃત્તિ)

======

પ્રિય મિત્રો,

પાકિસ્તાનના મશહૂર ગઝલ ગાયક ઉસ્તાદ શ્રીમેંહદીહસન ખાનસાહેબનું નામ, વિશ્વના તમામ સંગીતપ્રેમીઓમાં અત્યંત આદર સહિત લેવાય છે. તેમની આગવી મુલાયમ ગાયકીના લાખો ચાહકો સમગ્ર વિશ્વમાં, તેમણે ગાયેલી અદભૂત ગઝલના આજે પણ દિવાના છે. ઘણા સંગીત પ્રેમી મિત્રોને પોતાના આ પ્રિય ફનકાર વિષે જાણવાની ખૂબ ઈંતેજારી હોય તે સ્વાભાવિક બાબત છે.

ઉસ્તાદ શ્રીમેંહદીહસન ખાનસાહેબ, કલાકાર કુળની સોળમી પેઢીએ જન્મેલા સ્વરસાધક છે. સંગીત કલાકાર પિતા ઉસ્તાદશ્રીઅઝીમખાનસાહેબ અને ચાચાજાન ઉસ્તાદ શ્રીઈસ્માઈલખાનસાહેબ (દ્રૂપદ ઘરાના) દ્વારા સંગીતની તાલીમ પામેલા શ્રીમેંહદી હસન સાહેબની સંગીતયાત્રા, અનેક તકલીફ અને ભારે કષ્ટદાયક રહેલી છે. સન ૧૯૪૭ના અખંડ ભારતના દુઃખદ ભાગલા પડ્યા બાદ, પાકિસ્તાન ખાતે સ્થાયી થવા પહોંચેલા આખય કુટુંબની આર્થિક બદહાલીને કારણે, શ્રીખાનસાહેબનું બાળપણ અત્યંત કષ્ટદાયક વીત્યું.

શ્રીખાનસાહેબે કુટુંબને આર્થિક મદદ કરવા માટે, શરૂઆતમાં સાયકલ રીપેરીંગનું કામ તથા ત્યારબાદ કાર અને ડીઝલ ટેક્ટર મિકેનિક તરીકે પણ નોકરી કરી પરંતુ, તેમના સંગીતપ્રેમે તેઓને ક્યારેય સંગીતથી દુર ન થવા દીધા. જાણેકે, રોજના નિયમિત રિયાઝે તેઓને સંગીતના અઠંગ તપસ્વી તરીકે સંગીત જગતમાં સ્થાપિત કરવાનો નિર્ધાર કર્યો હતો.

જોકે, શ્રીખાનસાહેબની મહેનત રંગ લાવી. સન ૧૯૫૭માં રેડીયો પાકિસ્તાન પર ઠૂમરી ગાયક તરીકેની મળેલી અમૂલ્ય તકે તેમના દુર્ભાગ્યચક્રને, ઉજ્જવળ ભાગ્યમાં ફેરવી નાખ્યું. આ સમયે, ઉસ્તાદ શ્રીબરકત અલીખાન, બેગમ અખ્તર  અને મુખ્તાર બેગમ ગઝલ ગાયકીના સિતારા તરીકે નામના મેળવી ચૂક્યાં હતાં.

ઉર્દુ ગઝલની ચાહના, શ્રીખાનસાહીબને ગઝલ ગાયકી તરફ દોરી ગઈ. ઉસ્તાદશ્રીશ્રીમેંહદીહસન ખાનસાહેબે પાર્ટટાઈમ બેઝ પર, ગઝલગાયક તરીકે કાર્યક્રમ આપવાનું શરુ કર્યું. જોકે થોડાકજ સમયમાં શ્રીખાનસાહેબના ગઝલપ્રેમને ઓળખી ગયેલા, કરાંચી રેડીયો પાકિસ્તાનના પ્રથમ ડાયરેક્ટર જનરલ શ્રીઝૂલ્ફીકાર અલી બૂખારી અને તેઓના સહયોગી શ્રીરફીક અનવર દ્વારા રેડીયો પર માત્ર ઠૂમરી ગાયકના સ્થાનેથી,તેઓનું પ્રમોશન કરી તેમને ગઝલગાયક તરીકે નવાજ્યા.

ત્યારબાદ તો જાણે, પાકિસ્તાનની ફીલ્મ ઈંન્ડસ્ટ્રીએ પણ, તે સમયના સુપ્રસિદ્ધ પાર્શ્વગાયક શ્રીસઈદ અહેમદ રશદીની સાથેજ, શ્રીમેંહદી હસન સાહેબને પણ  ફીલ્મી પ્લેબેક સીંગર તરીકે માન્યતા આપી.શ્રીખાનસાહેબની પાર્શ્વગાયક તરીકે પ્રથમ પાકિસ્તાની ફીલ્મ `શિકાર` હતી

સન ૧૯૮૦ના સમયગાળામાં, બીમારીના કારણે શ્રીખાનસાહેબે, ફીલ્મોમાં ગાવાનું લગભગ બંધ કરી દીધું. જ્યારે સન ૧૯૯૯થી ઢળતી ઉંમરને કારણે, તેઓએ સંગીતક્ષેત્રથી સાવ નિવૃત્તિ લઈ લીધી.શ્રીખાનસાહેબના લગ્નબાદ, કુલ ચૌદ સંતાન, જેમાં નવ દીકરા અને પાંચ દીકરીના,  લાહોરમાં રહેતા પરિવાર સાથે સમય ગાળવા તેઓ પોતાના કરાંચીના કાયમી નિવાસસ્થાનથી, ક્યારેક લાહોર આવે છે.

ઉસ્તાદશ્રીમેંહદીહસનખાનસાહેબને, જનરલ ઐયુબખાન,જનરલ પરવેઝ મુશર્ફ દ્વારા તથા પાકિસ્તાન ફીલ્મ ઈંન્ડસ્ટ્રી દ્વારા અનેક ઍવૉર્ડથી સન્માનવામાં આવ્યા છે. તેઓને ,  ભારતમાં પણ સન-૧૯૭૯માં સાયગલ ઍવોર્ડથી નવાજવામાં આવ્યા છે.સન- ૧૯૮૩માં નેપાળમાં પણ ઍવોર્ડથી સન્માનવામાં આવ્યા છે.

હાલમાં, તાજેતરમાંજ તેઓશ્રીનું બહુમાન દુબઈ ખાતે કરવામાં આવ્યું છે. હમણાંજ તાં ૧૮ જુલાઈ ૨૦૧૦માં પાકિસ્તાનની PTV ચેનલે શ્રીખાનસાહેબના જન્મદિન નિમિત્તે, તેમના માનમાં ખાસ કાર્યક્રમ પ્રસારિત કરવામાં આવ્યા હતા.

ગઝલગાયકી અને અન્ય તમામ સંગીત રસિકો તરફથી, આપણે આજે તેમના લાંબી સુખમય જિંદગીની કામના કરીએ. ચાલો, રાગ મિયાં મલ્હાર આધારિત ગઝલનો આનંદ આપણે માણીશું?


૧. એક બસ તુ. (ગઝલ)

ડાઉનલૉડ લિંકઃ-

http://www.4shared.com/audio/JWr40y0g/EK_BUS_TU_-_MIYA_MALHAR_FINAL.html





૨. કેસરિયા બાલમ.

ડાઉનલૉડ લિંકઃ-

http://www.4shared.com/audio/Sgnoj3jS/KESARIYA_MIYA_MALHAR_FINAL.html




========

ઠાઠ કાફી - કાનડા અને મલ્હાર રાગના સંયોગથી સંગીત સમ્રાટ તાનસેન દ્વારા ઉદભવેલો રાગ.

" दरबारी ढंग होत है मियाँकी मल्हार ॥"
॥ चन्द्रिकासार॥

રાગ- મિયાં મલ્હાર.

(ફીલ્મ --`ગુડ્ડી`નું- ૧૯૭૧,  રાગ મિયાં મલ્હાર આધારિત ગીત,`બોલે રે પપિહરા` ગાયિકા-વાણી જયરામ.)

મૌસમી રાગ - ૠતુ વિશેષ - વર્ષારૂતુ,

ગાયન સમય-મધ્યરાત્રી,

જાતી- સંપૂર્ણ- ષાડ઼વ, 

આરોહસ્વરૂપઃ-   રે મ રે સા, મ  રે પ, નિ (કોમળ નિ) ધ નિ (શુદ્ધ નિ) સાં । (અવરોહમાં ધૈવત વર્જ્ય છે.)

અવરોહસ્વરૂપઃ- સાં નિ (કોમળ), પ, મ પ, ગ (કોમળ) મ રે સા

વાદી સ્વર- પંચમ (કેટલાકના મતે મધ્યમ)

સંવાદી સ્વર - ષડજ 

એક દિવસ ઉસ્તાદ શ્રીબડેગુલામ અલી ખાનસાહેબ, મુંબઈ રેડીયો સ્ટેશન પર રૅકૉર્ડિંગ કરી રહ્યા બાદ, એક મિત્રને કહે, " વરસાદની સંભાવના છે અને મેં ટેક્ષી મંગાવી છે, આપણે સાથેજ જઈએ." મિત્રને ઘણી ભૂખ લાગી હતી, તેમને પહેલાં જમવાની ઈચ્છા હતી, પરંતુ ખાનસાહેબને શરમમાં, તે મિત્ર `ના` કહી શક્યા નહીં. ટેક્ષી આવી અને તેમાં બંને બેઠા, ખાનસાહેબને વરસાદી વાતાવરણ ખૂબ ગમતું હતું, તેથી બહાર વરસતા વરસાદની વાછંટનો તે પલળતા હોવા છતાં અનેરો રોમાંચ માણી રહ્યા હતા, છેવટે ખાનસાહેબનો  રોમાંચ ચરમસીમાએ પહોંચી જતાંજ, પેલા મિત્રની આનાકાની છતાં  ખાનસાહેબે  ટેક્ષીડ્રાઈવરને ટેક્ષી, મરીનડ્રાઈવ તરફ લઈ જવા કહ્યું.

મરીન ડ્રાઈવ પહોંચીને, પલળતા-પલળતા, સમુદ્રકિનારે પહોંચીને, વરસતા વરસાદ અને પવનના ધૂધવાટ સાથે, આશરે ત્રીસથી ચાલીસ ફૂટ ઉંચાં ઉછળતાં સમુદ્રનાં મોજાને જોઈને મિત્રને કહ્યું," મિત્ર, આજ ખરો સમય અને સ્થાન છે, રાગ મલ્હાર ના રિયાઝ માટે..!!"

આટલું કહીને ખાનસાહેબે, સમુદ્ર પાસે, પાળી પર, યોગ્ય સ્થાન શોધીને, આશરે એક  કલાક સુધી, સમુદ્રની ચાલીસ ફૂટ ઉઠતી લહેર સાથે આરોહ અને નીચે શમતી લહેર સાથે અવરોહના આલાપ સાથે, રાગ મિયા મલ્હારનો, એવો તો રિયાઝ કર્યોકે, પેલા મિત્ર, એટલી હદે મંત્રમૂગ્ધ થઈ ગયાકે, પોતાની ભૂખ અને ઘેર જવાની વાત સદંતર વીસરી ગયા. આશરે એક કલાકના રિયાઝ પછી, તેઓ ચહેરા પર પૂર્ણ સંતોષના ભાવ સાથે તે સ્થાન પરથી ઉભા થયા ત્યારે સમુદ્ર જાણે, પોતાને આટલી તન્મયતાથી સંગીતમાં તરબોળ કરવા બદલ આભાર દર્શાવતો હોય તેમ, શ્રીખાનસાહેબના ચરણ પખાળતો હતો.

મિત્રો, આ ઐતિહાસિક અદભૂત ક્ષણના સાક્ષી, એવા પેલા મિત્ર કોણ હતા,જાણો છો? સન-૧૯૩૦ થી ૧૯૪૩ સુધીમાં, બોલીવુડની આશરે દસ જેટલી ફિલ્મોના સંગીતકાર અને હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતના મર્મજ્ઞ એવા, શ્રીબી.આર.દેવધરસાહેબ. (સત્‍ સત્‍ નમન, બંને મહાનુભવને.)

રાગ મેઘ મલ્હારને આટલી કપરી તપસ્યા બાદ શ્રીબડેગુલામ અલીસાહેબના કંઠે ગવાયેલ મેઘ મલ્હારની  એક  ઝલક  પણ  માણનાર  સંગીતપ્રેમીઓને, શ્રીખાનસાહેબ, સાક્ષાત તાનસેનજીનો અવતાર લાગે તો તેમાં નવાઈ પામવા જેવું કાંઈ નથી...!!  શ્રીખાનસાહેબના ઘૂંટાયેલા કંઠે ગવાયેલો, રાગ મિયાં મલ્હાર આપ પણ માણો, આ રહ્યો.

રાગ મિયાં મલ્હાર (ગાયક ઉસ્તાદ શ્રીબડેગુલામ અલી ખાનસાહેબ.)

ડાઉનલૉડ લિંક

http://www.4shared.com/audio/v199aN1P/BADE_GULAM_ALI-_RAG_MIYA_MALHA.html




માર્કંડ દવે. તા.૧૮ નવેમ્બર ૨૦૧૦.