ફિલ્મ-દસ્તક-हम हैं मता-ए-कूचा-ओ-बाज़ार की तरह

હિન્દીફિલ્મોની ગઝલનો રસાસ્વાદ(શ્રેણી-૧)

પ્રિય મિત્રો,

હિન્દી ફિલ્મોના ચાહક એવા,આપ સહુ ફિલ્મોમાં ગઝલના પ્રયોગને ન ચાહતા હોય તેવું ભાગ્યે જ માનવામાં આવે ?
મિત્રો આપ એ જાણો છો? ફિલ્મોમાં ગઝલની શરુઆત પ્રથમ બોલતી ફિલ્મ"આલમઆરા"થી જ થઈ ગઇ હતી,બોલિવુડની
પ્રથમ બોલતી ફિલ્મનું બહુમાન મેળવનારી ફિલ્મ આલમઆરામાં ગઝલ અથવા ગઝલનુમા ગીતનો અઢળક સમાવેશ થયો હતો.

ફિલ્મોમાં જોકે હિન્દી કવિઓ ના મુકાબલે,ઉર્દૂ શાયરોનું યોગદાન વધારે છે,જેમકે`કમર`જલાલાબાદી(અસલી નામ-ઓમ પ્રકાશ ભંડારી),સ્વ.શકીલ બદાયુની,સ્વ.રાજા મહેંદીઅલી ખાઁ,`હસરત`જયપુરી,`સાહિર` લુધયાનવી,`મજરુહ`સુલ્તાનપુરી,`કૈફ઼ી`આઝમી,રાજેન્દ્રકૃષ્ણ,નક્સ લાયલપુરી(અસલી નામ-જસવંત રાય)અને બીજા અનેક નામી શાયર.પ્રાચીન નામી શાયરોની ગઝલનો પણ ભરપુર ઉપયોગ થયો,જેમકે,ગ઼ાલિબ,જ઼ૌક઼,જફ઼ર,દાગ઼,જિગર,બહજ઼ાદ,શમીમ,તથા અન્ય અનેક.

મનુષ્યના સ્વભાવની સરળતા,સૌંદર્ય,માધુર્ય,પ્રેમ,પ્રાર્થના અને ક્યારેક અમીરી-ગરીબીની,જીવનની કડવી સચ્ચાઇના ઝખ્મોને સચોટ રીતે નિરુપણ કરતા, શબ્દોરુપી મલમને કારણે ફિલ્મોમાં ગઝલ લોકપ્રિય થઇ ગઇ.જીવનની કોઇપણ પરિસ્થિતિમાં,ગઝલ દરેકને પોતાના જીવનની કથા લાગવા લાગી.
સુપ્રસિધ્ધ ફિલ્મ નિર્માતા,નિર્દેશક,સંગીતકાર,ગાયક-ગાયિકા,દરેકે ગઝલને પ્રેમથી અપનાવી લીધી.

જોકે,કેટલીક ગેરસમજને કારણે ફિલ્મોમાં રજૂ થતી ગઝલને ગીતનું નામ આપી દેવાય છે પરંતું તે,
ખરેખર ગઝલનુમા ગીત હોય છે.આમ થવાનું કારણ ફિલ્મોમાં સિચ્યુએશન સાચવવા ગઝલના મૂળ સ્વરુપ સાથે,
ઘણી બધી છૂટછાટ લેવામાં આવે છે તેને ગણી શકાય?

મિત્રો,એ જે હોય તે,પરંતુ ફિલ્મોમાં આજે પણ ગઝલની હાજરીથી ફિલ્મને ચાર ચાઁદ લાગી જાય છે તે,હકિકત છે.
આપની સમક્ષ,હિન્દીફિલ્મોની ગઝલ તથા ગઝલનુમા ગીતના રસાસ્વાદની શ્રેણી શરુ કરવા રજામંદી ચાહું છું,
મને એમ લાગે છેકે,ભૂલાતી જતી અથવાતો નવી ફિલ્મોની,પરંતુ આપણા ધ્યાન બહાર ગયેલી,
આવી સુંદર રચનાઓનો,સરળ ગુજરાતીમાં રસાસ્વાદ પિરસવાનો મારો આ નમ્ર પ્રયાસ ઘણા મિત્રોને જરુર ગમશે.

તા.ક.મિત્રો,હું પરિપૂર્ણ નથી,તેથી કોઇ ભૂલચૂક લાગે તો ક્ષમા કરી સુધારો સુચવવા નમ્ર વિનંતી છે.

માર્કંડ દવે.તા.૦૧-૧૧-૨૦૦૯.

હિન્દીફિલ્મોની ગઝલની રસાસ્વાદ શ્રેણી-૧

ફિલ્મ-દસ્તક,---ગીતકાર-મજરુહ----સંગીતકાર---મદનમોહન----ગાયિકા-લતા મંગેશકર.

તાલ-દાદરા સાથેના સ્વરાંકનમાં,કોમળ રિષભ-કોમળ ગાંધાર-કોમળ ધૈવત-અને કોમળ નિષાદ ના પ્રયોગ દ્વારા,
શ્રીમદનમોહનજીએ ગઝલમાં ચાર ચાઁદ લગાવી દીધા છે.
મિત્રો,આ ગઝલને માણવી હોય તો આ સાથે ઑડિયો રજૂ કરું છું,માણવા વિનંતી છે.


"हम हैं मता-ए-कूचा-ओ-बाज़ार की तरह!
उठती हैं हर निगाह ख़रीदार की तरह!

वो तो कहीं हैं और,मगर दिल के आसपास!
गिरती हैं कोइ शैं निगाहें-यार की तरह!

मजरुह लिख रहे हैं,वो अहेले वफ़ा का नाम!
हम भी खड़े हुए हैं गुनहगार की तरह!"

શબ્દાર્થ-
૧.मता-ए-कूचा-ओ-बाज़ार = તંગ ગલીઓથી ઘેરાયેલા બજારનો એક સામાન.
૨.शैं =ચીજ.
૩.निगाहें-यार = ચાહનારની નજર.
૪.मजरुह = જખમ,ઘા.(શાયરનું તખલ્લુસ)
૫.अहेले वफ़ा =વફાદારીની ખાત્રી.

મિત્રો,દસ્તક ફિલ્મમાં,આ ગઝલને,ફિલ્મની હિરોઇન રેહાના સુલ્તાન પર,એક એવી દર્દભરી સ્થિતિનું વર્ણન યથાર્થ કરવા ફિલ્માવાઇ છે કે,
જોનારની આહ નીકળી જાય,જોકે આપણે એ દ્રશ્યના ફિલ્મીકરણની ચર્ચા નથી કરવી,
પણ એની પાછળના દર્દને વાસ્તવિક જિંદગીમાં આપણે પ્રત્યેક પળ અનુભવીએ છીએ,એનીજ વાત કરીશું.
૧.
हम हैं मता-ए-कूचा-ओ-बाज़ार की तरह!
उठती हैं हर निगाह ख़रीदार की तरह!

આ ગઝલ સંસારના તમામ જીવોની કહાણી છે.
આપણે જન્મીએ ત્યારથી લઇને અંતિમ પ્રયાણ સુધી,સગાંવહાલાં,મિત્રો,
અને આપણે જ્યાંથી દરરોજ પસાર થતા હોઇએ,તેવા સ્વાર્થના સંબંધોની તંગ ,ગુંગળાવતી ગલીઓમાં,
એક સરળ.નિર્દોષ માનવનો મૂળ સ્વભાવ એક બજારુ ચીજ બની જાયછે,
જ્યાં એના આ સરળ,નિર્દોષ સ્વભાવને,પોતાના સ્વાર્થ માટે ક્રૂર ગ્રાહકો સ્વરુપે,
સગાંવહાલાં,મિત્રોના રુપાળા વાઘા પહેરીને ખરીદનારા તૈયાર જ હોય છે.

૨.
वो तो कहीं हैं और,मगर दिल के आसपास!
गिरती हैं कोइ शैं निगाहें-यार की तरह!

સંબંધોના રુપાળા વાઘા પહેરીને હાજર થતા,આવા ગ્રાહકોને આપણે ક્યારેય નરી આંખે ઓળખી શકતા નથી,
આપણને એક વેચાઉ,બજારુ ચીજવસ્તુ સમજી,એમના સ્વાર્થને કાજે આપણી મજબૂરીની બોલી લગાવતા ,
આ પ્રકારના ગ્રાહકોની હાજરી,એમના બદનિયત ભરેલા,છૂપા વારને (હુમલાને) કારણે આપણા દિલને ગંભીર રીતે ઘાયલ કરી દે છે.

૩.
मजरुह लिख रहे हैं,वो अहेले वफ़ा का नाम!
हम भी खड़े हुए हैं गुनहगार की तरह!

નવાઈ ની વાત તો એ છેકે..!! આપણા હ્યદયને આખેઆખું ઉભું ચીરી નાખતા,આવા ગ્રાહકો,
આપણા પ્રત્યે,વફાદારીનો દમ ભરીને,આવા કાતિલ-ક્રૂર હુમલાને,
વળી પાછા વ્યાજબી ઠેરવવાનો પ્રયત્ન કરે છે,ત્યારે
આપણે આપણા સરળ,નિર્દોષ સ્વભાવનો દુરઉપયોગ થઇ રહ્યાનું જ્ઞાન થવા છતાં,આપણે,આપણી જાતને જ ગુન્હેગાર માનીએ છીએ.



માર્કંડ દવે.તા.૦૧-૧૧-૨૦૦૯.